Szkolenie: "Przyjazna środowisku strategia ochrony przed powodzią"


Andrzej Ruszlewicz
Fundacja Ekologiczna Ziemi Legnickiej "Zielona Akcja"

ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY W DOLINACH RZECZNYCH

 

Mało kto z nas pamięta, że w ogólnonarodowym referendum z dnia 18 maja 1997 roku, przyjęliśmy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie już w art. 5 zapisane jest: "Rzeczpospolita Polska ... zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju". W art. 74, pkt. 1 uznaliśmy że "Władze Publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom". Zapisy te są konsekwentną realizacją podpisanych przez nasze państwo konwencji i porozumień międzynarodowych:

Idea rozwoju zrównoważonego wynika z konieczności sprostania wyzwaniom nowego tysiąclecia.

Rozwój naszej cywilizacji wymaga nowej filozofii. Po żywiołowym rozwoju przemysłowym, nieograniczonym korzystaniem z zasobów naturalnych i beztroskim zanieczyszczaniu i przekształcaniu środowiska przyrodniczego, przyszedł czas na zmianę postaw. Zauważyliśmy, że prawa rządzące światem żywym w równej mierze dotyczą nas jak i każdej żywej istoty na naszej planecie. Po zachwycie rozwojem technologii i okresem wiary, że nasz umysł pozwoli nam panować nad prawami natury wiemy, że zbliżają się granice których nie możemy przekroczyć. Życie bez czystej wody do picia, gleby dającej nam żywność, czy roślin dostarczających nam tlen, jest niemożliwe. Ten uproszczony przykład to tylko niewielki ułamek skomplikowanych powiązań i zależności miedzy organizmami i zjawiskami warunkującymi życie na Ziemi.

Przyjęta przez nas zasada rozwoju zrównoważonego, to zgoda na rozwój gospodarczy i społeczny w harmonii z poszanowaniem przyrody. Granicą podejmowanych przez nas działań, powinno być zagrożenie dla środowiska przyrodniczego. Wielu polityków interpretuje rozwój zrównoważony jako zapewnienie, że np. wszystkie regiony mają rozwijać się tak samo, równomiernie. Przerażający jest fakt braku podstawowej wiedzy na temat ekorozwoju. W dalszym ciągu przyjmuje się, że jest to domena zarezerwowana tylko dla ekologów. Często słowa ekorozwój lub rozwój zrównoważony, w programach i strategiach rozwoju traktowane są jako ozdobniki i hasła uspakajające tą część społeczeństwa, która pojmuje zagrożenia nowego tysiąclecia. Podstawowa zasadą rozwoju zrównoważonego "myśleć globalnie, działać lokalnie" powinna przejawiać się we wszystkich działaniach polityków i władz. Uciekanie za parawan walki z bezrobociem, dobrem społeczności jest albo głupotą wynikającą z niewiedzy, albo cynizmem. Obszar i środowisko przyrodnicze w którym teraz żyjemy, za chwilę będzie musiał służyć naszym potomkom. Czy pozostawimy im szansę na godne i spokojne życie? Czy oni zrozumieją, że muszą toczyć wojny o czystą wodę bo my chcieliśmy mieć jeszcze jeden luksusowy samochód? Czasami trzeba tylko trochę dobrej woli aby postępować zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego.

 

Rozwój zrównoważony - myśl globalnie działaj lokalnie.

Od wielu lat taka zasada przyświeca działaniom, które realizujemy wspólnie z samorządami wielu gmin w Polsce. Szacunek dla środowiska przyrodniczego to cecha, która zachowała się w wielu umysłach mieszkańców z małych gmin wiejskich. Tam codzienne obcowanie z naturą, od małego dziecka uczy szacunku dla każdej żyjącej istoty. Gminy opracowują własne strategie rozwoju zrównoważonego w oparciu o zasady Agendy 21.

Czym na poziomie gminy i społeczności lokalnych jest rozwój zrównoważony = ekorozwój?

Podstawą są trzy zasady:

  1. Równość szans w dostępie do zasobów i odprowadzania zanieczyszczeń - filozofia sprawiedliwości międzypokoleniowej.
  2. Równość szans pomiędzy człowiekiem i przyrodą, funkcjonowanie cywilizacji ludzkiej z zachowaniem trwałości podstawowych procesów przyrodniczych wraz z ochroną różnorodności biologicznej.
  3. Równość szans między tym co lokalne a ponadlokalne, potrzeby ogólnospołeczne są zaspokajane na równi z potrzebami lokalnych społeczności.

Dążąc do rozwoju zrównoważonego powinniśmy uruchomić i kontynuować takie podstawowe procesy jak:

Szanse na rozwój zrównoważony w gminie zależą od wielu czynników:

  1. Władze gminy muszą posiadać silną wolę opracowania strategii ekorozwoju gminy.
  2. Rada gminy i zarząd są głównymi animatorami rozwoju swoich "małych ojczyzn", na nich spoczywa pobudzanie, organizowanie i realizacja działań rozwoju zrównoważonego.
  3. Podstawą powodzenia jest wysoka świadomość ekologiczna społeczeństwa.
  4. Społeczność lokalna musi wspierać realizacje przyjętej przez gminę strategii rozwoju.
  5. Żadna strategia nie może być skutecznie realizowana jeżeli do jej tworzenie nie poprosimy mieszkańców.

Wspomniane wcześniej uspołecznienie procesów decyzyjnych, a takim jest przyjęcie drogi rozwoju gminy, pozwala na uniknięcie wielu konfliktów, a także silne wsparcie dla podejmowanych działań.

Czym zatem jest wspomniana strategia rozwoju zrównoważonego?

Strategia rozwoju zrównoważonego gminy jest sposobem osiągania wyznaczonych celów poprzez sterowanie rozwojem. Przy konstruowaniu wizji i sposobów dojścia do niej, za podstawę - oprócz typowych dla strategii elementów - bierze się wartość środowiska. Granicą podejmowanych działań jest trwałość zasobów środowiska i ich ochrona.

Po co gminie strategia ekorozwoju?

Budując strategię ekorozwoju gminy przechodzimy następujące etapy:

Diagnoza (w jakim punkcie jesteśmy) - czyli ocena stanu aktualnego gminy.

Na tym etapie należy opisać gminę, wybierając te informacje, które będą miały kluczowy wpływ na jej rozwój. W przypadku strategii ekorozwoju, istotnym elementem będzie stan i problemy środowiska przyrodniczego oraz ich wpływ na społeczno-gospodarcze funkcjonowanie gminy.

Dobrze wykonana faza diagnostyczna umożliwia przeanalizowanie przyczyn stanu obecnego i zobaczenia, co się będzie dalej działo jeśli powstrzymamy się od jakiejkolwiek ingerencji.

Formułowanie wizji i celów strategicznych (do czego zmierzamy).

Ten etap warto rozpocząć od tworzenia wizji, czyli obrazu naszej gminy za 10-15 lat. Dotychczasowe doświadczenia gmin tworzących strategie wskazują, że jest to przedział czasu w miarę przewidywalny, w którym można sensownie planować i zbierać owoce zaplanowanych zmian.

Sposoby realizacji (jak to osiągniemy) - jeśli mamy określoną wizję i cele strategiczne, wówczas warto ustalić cele bardziej szczegółowo, aby można było wybrać te najważniejsze i ustalić kolejność ich realizacji. Na tym etapie powstają konkretne plany działań do wybranych celów priorytetowych.

Każdy kolejny etap jest konsekwencją poprzedniego, nie ma więc możliwości "pójścia na skróty". Tworzenie strategii to przechodzenie od ogółu (wizja gminy) do szczegółu (projekty działań) przy czym im precyzyjniejszych analiz i wyborów dokona się na poszczególnych etapach, tym prostsza będzie realizacja strategii a prawdopodobieństwo niepowodzenia odpowiednio mniejsze.

W wyniku budowy strategii ekorozwoju gminy otrzymujemy:

  1. Dokument w wersji pisanej strategii.
  2. Zalecenia do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
  3. Miejscowe lobby społeczne zaangażowane w rozwój gminy.

Model planowania rozwoju gminy może być przykładem, jak takie działania można realizować na poziomie powiatu, regionu, województwa, dorzecza.

Wola podzielenia się władzą z wyborcami to objaw dojrzałości politycznej - niestety na co dzień tak rzadko spotykana.

 

Dlaczego doliny rzeczne powinny być szczególnie traktowane w planowaniu rozwoju zrównoważonego?

Ponieważ powinniśmy wziąć pod uwagę że:

Ta lista nie wyczerpuje wszystkich elementów istotnych w rozwoju zrównoważonym w dolinach rzecznych.

Planując rozwój zrównoważony w dolinach rzecznych powinniśmy wziąć pod uwagę:

Integracja działań podejmowanych w ramach tych czterech ładów, pozwala na harmonijny, trwały, sprawiedliwy i prawidłowy rozwój społeczności w dolinach rzecznych.

Uwzględnienie wszystkich zasad, które cechują rozwój zrównoważony, przy planowaniu rozwoju dolin rzecznych jest koniecznością. Szkoda, że te tak istotne dla rozwoju naszego kraju obszary, traktowane są jako pole działań gabinetowych, a rozwój zrównoważony pojawia się w decyzjach jako mało znaczące hasło.

 


 

Bibliografia:

  1. Anna Liro., Koncepcja Krajowej sieci ekologicznej ECONET - Polska. IUCN Poland. Warszawa 1995.

  2. Emil Dister., Naturalne rozlewiska Dunaju, ich funkcja i ocena. WWF. Rastatt.

  3. Tadeusz Bory., Jak budować program ekorozwoju. Informacje ogólne. Agenda 21 tom I. Jelenia Góra 1998.

  4. Ekorozwój w gminie. Poradnik pracownika samorządowego. Sejmik Samorządowy Gmin Województwa Jeleniogórskiego. Jelenia Góra 1997.

  5. Krukowska-Szopa I., Ruszlewicz A.. Poradnik ekorozwoju gmin wiejskich. USAID. Warszawa 1998.