Wsparcie społeczności lokalnych zagrożonych inwestycjami szkodliwymi dla środowiska

Wstęp

Pomimo upływu wielu lat od zmiany systemu społeczno-gospodarczego, część mieszkańców naszego kraju nadal nie radzi sobie z problemami wynikającymi z sąsiedztwa uciążliwych zakładów oraz z zagrożeniami związanymi z rozwijającymi się masowo inwestycjami ingerującymi w środowisko. Nadal mają poważne problemy z dostępem do informacji, są zaskakiwani i stawiani przed faktami dokonanymi, nie znają swoich uprawnień i nie potrafią z nich korzystać, są przeświadczeni o bezsensowności walki z potężnymi inwestorami. W wielu miejscach rodzi to poważne konflikty społeczne i ekologiczne, powodując spadek zaufania do państwa i jego instytucji. Niejednokrotnie naraża inwestorów na nieprzewidziane i zbędne koszty (związane np. z blokowaniem inwestycji z powodu protestów i/lub nie zachowania wymaganych procedur przy podejmowaniu decyzji). Wielu ww. sytuacji można uniknąć przy prawidłowo prowadzonym, przejrzystym postępowaniu administracyjnym, które będzie uwzględniało udział społeczny.

Wychodząc naprzeciw powyższym problemom w 2008 roku rozpoczęliśmy realizację projektu „Wsparcie społeczności lokalnych zagrożonych inwestycjami szkodliwymi dla środowiska”. Na początek wytypowaliśmy 8 konfliktogennych miejsc w Polsce. Priorytetowo traktowaliśmy mieszkańców wsi i małych miasteczek. Kryterium wyboru stanowiły również ich determinacja i zaangażowanie w sprawę, możliwy negatywny wpływ na przyrodę i ludzi, przejrzystość postępowań administracyjnych. Pod uwagę brano również rodzaj inwestycji, a także ich lokalizację na terenie Polski – zależało nam na zróżnicowaniu przedsięwzięć oraz dotarciu do ludzi z różnych regionów kraju. Mieszkańcy z tych obszarów mogli oczekiwać od Towarzystwa przygotowania opinii eksperckich, stałej opieki prawnej oraz przeprowadzenia warsztatów z zakresu partycypacji społecznej w poszczególnych postępowaniach administracyjnych. Ponadto wszystkie zainteresowane osoby spoza grupy G-8, mogły liczyć na nieodpłatne konsultacje naszego prawnika. W tym celu na bieżąco pełniony był dyżur telefoniczny. Istniała również możliwość osobistego spotkania się z radcą prawnym. W uzasadnionych przypadkach mieszkańcy mogli liczyć na bezpośrednie zaangażowanie się TnZ w dane postępowania.

Podsumowaniem naszych działań w 2008 roku była zorganizowana w listopadzie w Dobczycach k. Krakowa ogólnopolska konferencja poświęcona wybranym problemom udziału społeczności lokalnych w sprawach z zakresu ochrony środowiska. Jej ukoronowanie stanowiło powołanie Ogólnopolskiej Koalicji Na Rzecz Ochrony Środowiska. Pod deklaracją o przystąpieniu do niej podpisało się 30 osób zaangażowanych w ponad 20 spraw na terenie całego kraju.

Więcej informacji udzielają:
Robert Wawręty, koordynator projektu, e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., tel. 508 585 130
Paulina Adamska, asystentka koordynatora projektu, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., tel. 602 690 971

W latach 2009-10 kontynuujemy wspieranie społeczności lokalnych w ramach projektu "Emisariusze lokalnej aktywności obywatelskiej".

Sponsorzy projektu

Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Za treść niniejszego dokumentu odpowiada Towarzystwo na rzecz Ziemi. Poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej

Opis planowanych działań

W odniesieniu do 8 zidentyfikowanych grup mieszkańców w Polsce, zagrożonych szkodliwymi inwestycjami, zaplanowano szereg niżej opisanych działań. Na wsparcie w formie konsultacji prawnych będą mogły również liczyć pozostałe społeczności lokalne wymagające takiego wsparcia.

I. Wizyty terenowe: spotkania i warsztaty dla społeczności lokalnych
Każda wizyta terenowa będzie obejmowała następujące elementy:

Dzień I
1. Wizja lokalna.

2. Ogólne spotkanie z mieszkańcami i w miarę możliwości przedstawicielami innych zainteresowanych grup/podmiotów - przedstawicielami inwestora, właściciela gruntów czy lokalnymi władzami.

3. Próba wyboru komitetumieszkańców lub wyłonienia przedstawicieli do dalszych rozmów i współpracy.

Dzień II
4. Warsztaty i ustalenie planu dalszych działań.

Dzień III
5. Wizyta w urzędzie, spotkanie mieszkańców i ekologów z inwestorem (w razie potrzeby).

Zasadniczą część przedmiotowej wizyty terenowej stanowić będą warsztaty dla przedstawicieli mieszkańców, których celem będzie przygotowanie do prowadzenia podstawowych działań prawnych, a także udzielania pomocy pozostałym zainteresowanym. W warsztatach przewiduje się możliwość udziału potencjalnych sojuszników reprezentujących okoliczne organizacje pozarządowe oraz niezrzeszone grupy borykające się z podobnymi problemami w swojej gminie, media, a także przedstawicieli administracji rządowej, zainteresowanych prowadzeniem uczciwego postępowania administracyjnego.

Warsztaty będą obejmowały kilka zasadniczych treści, które pozwolą liderom samodzielnie działać na rzecz ochrony swojego środowiska:

Podstawy postępowania administracyjnego i sądowo-administracyjnego w sprawach dot. ochrony środowiska: podstawowe zasady KPA, status prawny strony postępowania administracyjnego, podmiot na prawach strony, administracyjny tok instancji, decyzja administracyjna, postanowienia i uzgodnienia, odwołanie od decyzji, wznowienie postępowania, elementy procedury sądowo-administracyjnej, decyzje i postanowienia konieczne do uruchomienia inwestycji.
Dostęp do informacji publicznej i informacji o środowisku: reguły dostępu do informacji w Konstytucji, ustawa o dostępie do informacji publicznej, dostęp na podstawie ustawy - Prawo ochrony środowiska, zasady dostępu, wyjątki, forma udostępniania informacji, opłaty, środki prawne, prawo polskie i UE.
Procedura rejestracji stowarzyszenia i organizacji publicznych zgromadzeń: skutki rejestracji, procedura rejestracji, wymagania formalne, rodzaje stowarzyszeń, organizacja manifestacji.
Prawo prasowe: obowiązki dziennikarzy, prawo osób pomówionych, przygotowywanie skutecznych sprostowań.

Dla uczestników szkoleń zostaną przygotowane pakiety informacyjne zawierające m.in. wyciągi z najważniejszych aktów prawnych, wzory pism i wniosków administracyjnych, a także wytyczne odnośnie konkretnych, możliwych do podjęcia kroków prawnych, możliwości zawiązania stowarzyszenia itp.

II. Poradnictwo obywatelskie/prawne, interwencje oraz udział w postępowaniach administracyjnych
Mieszkańcy objęci projektem będą na bieżąco wspierani przez zatrudnionego w tym celu prawnika lub absolwenta kierunku administracja publiczna. Osoba ta będzie odpowiedzialna za stałe konsultacje z uczestnikami projektu, a jej zadaniem będzie czynna pomoc w przygotowaniu pism i kontaktach z "władzą". W określonych sytuacjach stroną postępowań administracyjnych będzie również Towarzystwo.

III. Opracowanie niezbędnych ekspertyz, analiz i ocen oraz przygotowanie raportu podsumowującego

W uzasadnionych przypadkach zostaną opracowane niezbędne ekspertyzy prawne, analizy i oceny (np. oceny wpływu inwestycji na środowisko). Dotychczasowa praktyka wskazuje, iż raporty wpływu inwestycji na środowisko są z reguły wykonywane nierzetelnie. Dlatego w wielu przypadkach istnieje potrzeba przygotowania niezależnych ekspertyz, odnoszących się do określonych komponentów środowiska, czy też niezależnych opinii i inwentaryzacji przyrodniczych.

Wyniki z powyższych opracowań zostaną wykorzystane na łamach przygotowanego raportu podsumowującego efekty projektu. Wcześniej będzie to wymagało zebrania wszystkich niezbędnych informacji, ich analizy i wyciągnięcia wniosków. W raporcie zaprezentowana zostanie charakterystyka poszczególnych studiów przypadków, którymi zajmowano się trakcie projektu. Raport w formie elektronicznej zostanie zamieszczony na stronach internetowych TnZ.

IV. Konferencja lokalnych grup
Na zakończenie projektu zaplanowano zorganizowanie 3-dniowej konferencji z udziałem lokalnych działaczy w celu wymiany doświadczeń, poszerzenia wiedzy nt. przepisów ochrony środowiska i partycypacji społecznej oraz wzajemnego wsparcia. Podejmiemy próbę powołania federacji lokalnych grup walczących z uciążliwymi obiektami/inwestycjami i zagrożeniami środowiska.

Podstawowymi tematami konferencji będą:

Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska: dyrektywy wprowadzające obowiązek udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji, ustawa prawo ochrony środowiska - udział w podejmowaniu decyzji strategicznych (plany i programy), udział w podejmowaniu decyzji dotyczących przedsięwzięć (inwestycji) od planowania przestrzennego po pozwolenie na użytkowanie, niezbędne elementy procedury udziału społeczeństwa, terminy, skutki prawne.
Oceny oddziaływania na środowisko, w tym na obszarach NATURA 2000: czym jest ocena oddziaływania na środowisko, czego dotyczy, co powinna zawierać, najczęstsze uchybienia inwestorów przy sporządzaniu OOŚ, wykorzystanie OOŚ do obrony środowiska.
Ustawa o zapobieganiu i naprawie szkód w środowisku: koncepcja i podstawowe rozwiązania ustawy, inwentaryzacja i monitoring przyrodniczy jako podstawa do stwierdzenia szkód w środowisku, przykłady wykorzystania przepisów ustawy w Polsce i innych krajach UE.
Przepisy o ochronie przyrody: dyrektywa 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory, dyrektywa 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków, ustawa o ochronie przyrody i akty wykonawcze.
Procedura wywłaszczania pod inwestycje publiczne oraz odrolniania gruntów rolnych i leśnych: ochrona własności w Konstytucji RP, przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami, określanie wartości nieruchomości, zmiana planu zagospodarowania a wartość nieruchomości, odszkodowania za ograniczenie możliwości korzystania z własności w planach zagospodarowania, ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych, decyzje o wyłączeniu gruntów z produkcji rolnej lub leśnej, wywłaszczanie nieruchomości na budowę dróg i autostrad, nowe propozycje regulacji wz. pozyskiwania gruntów pod inwestycje konieczne.
Zasady współpracy z mediami: wskazówki do przygotowania ciekawej informacji prasowej.
Wymiana doświadczeń grup lokalnych: najczęściej pojawiające się problemy i sposoby ich rozwiązywania.

Konferencja "Wybrane problemy udziału społeczności lokalnych w sprawach z zakresu ochrony środowiska"

W dniach 14 do 16 listopada 2008 roku w Dobczycach k. Krakowa, Towarzystwo na rzecz Ziemi zorganizowało ogólnopolską konferencję pt. "Wybrane problemy udziału społeczności lokalnych w sprawach z zakresu ochrony środowiska". Było to spotkanie podsumowujące dotychczas realizowany projekt "Wsparcie społeczności lokalnych zagrożonych inwestycjami szkodliwymi dla środowiska". Zaproszenie do udziału w szkoleniu otrzymali głównie przedstawiciele tych społeczności, którym przez blisko rok Towarzystwo udzielało pomocy prawnej i obywatelskiej.

Obecni byli zatem liderzy grup z ośmiu województw, m.in. osoby sprzeciwiające się realizacji dróg ekspresowych i szybkiego ruchu przecinających obszary Natura 2000 oraz ścisłą zabudowę mieszkaniową. Poza tym grupa osób reprezentujących Społeczny Komitet Ochrony Krajobrazu Ziemi Kościerskiej zmagających się z planowanym rozszerzeniem terenów pod wydobycie żwiru i związaną z tym wycinką 107 ha lasu. Pojawili się również mieszkańcy z Podlasia zagrożeni budową zakładu zagospodarowania odpadów, przedstawiciele osiedla "Leśne" z Ostrołęki zmagający się z uciążliwością funkcjonowania rębaka i sortowni węgla w bliskiej odległości od osiedla mieszkaniowego, grupa osób z województwa dolnośląskiego borykająca się z problemem planowanej fermy norek na Pogórzu Kaczawskim. Licznie przybyli również przeciwnicy rozwijających się ostatnio masowo w Polsce elektrowni wiatrowych lokalizowanych na granicy osiedli ludzkich oraz w jednym przypadku ptasiej ostoi Natura 2000. Obecny był również przedstawiciel społeczności lokalnej z Myscowej sprzeciwiającej się budowie zapory na Wisłoce, a także osoby zaangażowane w działania przeciwko budowie spalarni odpadów w Krakowie, asfaltowni w woj. małopolskim i śląskim oraz rozszerzenia działalności kopalni skalenia na obszarze Rudawskiego Parku Krajobrazowego.

Większość uczestników konferencji stanowili przedstawiciele ośmiu kluczowych grup wyłonionych w czasie trwania projektu. Przez ostatnich 10 miesięcy przyjmowaliśmy zgłoszenia, a także sami szukaliśmy miejsc i społeczności lokalnych sprzeciwiających się inwestycjom stanowiącym potencjalnie zagrożenie dla ich zdrowia, bezpieczeństwa i jednocześnie najbliższego środowiska przyrodniczego.

Wykłady prezentowane podczas konferencji zostały dostosowane do potrzeb i problemów uczestników. W trakcie spotkania omówiono udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska, uprawnienia i obowiązki stron w postępowaniach administracyjnych, procedurę wywłaszczania pod inwestycje publiczne oraz odralniania gruntów rolnych i leśnych, a także regulacje prawne dotyczące form ochrony przyrody w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem obszarów Natura 2000 oraz ustawę o zapobieganiu i naprawie szkód w środowisku. Wykłady były prowadzone z aktywnym udziałem słuchaczy, którzy odnosząc omawiane kwestie do sytuacji znanych z własnego środowiska, poprzez swoje uwagi i pytania aktywnie uczestniczyli w całości zajęć.

Część warsztatowa spotkania dotyczyła zagadnienia wytycznych do raportów środowiskowych, które zostały omówione na konkretnym przykładzie. Dodatkowo, grupa miała również okazję zapoznać się z warsztatem pracy dziennikarza i spróbować własnych sił przy konstruowaniu krótkich tekstów prasowych. Wszyscy uczestnicy konferencji otrzymali od organizatorów pakiet materiałów informacyjnych dot. omawianych problemów.

Zwieńczeniem konferencji było powołanie Ogólnopolskiej Koalicji na rzecz Ochrony Środowiska. Pod deklaracją o przystąpieniu do niej podpisało się 30 osób zaangażowanych w ponad 20 spraw na terenie całego kraju.

Paulina Adamska

Pakiet materiałów informacyjnych: