Wpisane od ponad 600 lat w krajobraz doliny górnej Wisły stawy, należą do jednych z najstarszych w Polsce miejsc hodowli ryb. Obok znaczenia gospodarczego, pełnią dziś ważną funkcję ekologiczną. Na terenach pozbawionych naturalnych zbiorników, stanowią dla wielu cennych gatunków roślin i zwierząt substytut środowisk wodno-błotnych zniszczonych przez człowieka.

Zanikanie obszarów wodno-błotnych w Polsce i całej Europie wpłynęło na utratę naturalnych siedlisk ptaków wodno-błotnych oraz roślin bagiennych i wodnych. Tereny te były i nadal są osuszane w celu ich gospodarczego wykorzystania. Pozyskuje się na nich torf, przekształca w łąki oraz pola uprawne. Wiele z nich bezpowrotnie zostało już zniszczone.
Kompleksy stawowe stanowią w naszym kraju 35% miejsc o najwyższym znaczeniu dla ptaków związanych z terenami podmokłymi. Charakteryzują się one odpowiednio dużą liczbą osobników - gatunków lęgowych zagrożonych w skali świata lub Europy. Stawy rybne są najważniejszym w Polsce miejscem gniazdowania dla takich ptaków jak: bąk, bączek, podgorzałka (50% krajowej populacji), zielonka i kropiatka. Ponadto, w czasie jesiennych i wiosennych wędrówek, są miejscem odpoczynku i zdobywania pokarmu dla bardzo licznych stad ptaków wodno-błotnych. Tak więc, stawy oferują ptakom bardzo dogodne warunki do życia i rozmnażania. Przyciąga je tu duża różnorodność środowisk oraz obfitość pokarmu. Stawy rybne są również najważniejszym miejscem występowania dla takich zagrożonych roślin wodnych jak: kotewka orzech wodny oraz grzybieńczyk wodny. Równocześnie stawy mają duże znaczenie w zwiększaniu lokalnej retencji wodnej, co jest istotne w Polsce - kraju o małych zasobach wodnych. 11% powierzchni wód śródlądowych jest zajmowanych właśnie przez stawy.
W celu zachowania niewątpliwych wartości przyrodniczych kompleksów stawowych potrzebna jest współpraca między hodowcami ryb i ekologami. Konieczne jest podjęcie wspólnych działań zmniejszających szkody powodowane przez intensyfikację gospodarki rybackiej, remonty stawów oraz usuwanie roślinności szuwarowej. W przeciwnym razie doprowadzi to do znaczącego zmniejszania się populacji wielu chronionych przedstawicieli świata roślin i zwierząt.
W 2001 roku Towarzystwo na rzecz Ziemi (TnZ) oraz Ornitologiczna Grupa Robocza Doliny Górnej Wisły CZAPLON rozpoczęły realizację programu "Czynnej ochrony terenów wodno-błotnych doliny górnej Wisły". Jego celem jest zachowanie i zwiększenie bioróżnorodności stawów rybnych wraz z przylegającymi do nich terenami. Do strategicznych przedsięwzięć programu należą m.in.: stopniowe odtworzenie populacji kotewki orzech wodny, zahamowanie procesów degradacji torfowisk oraz stworzenie nowych siedlisk dla zagrożonych gatunków ptaków. Realizacja ostatniego zadania jest możliwa poprzez budowę platform pływających dla rybitw, wieszanie skrzynek lęgowych oraz sadzenie wierzb głowiastych i krzewiastych. Ponadto w programie prowadzone są działania z zakresu edukacji ekologicznej, w tym m.in. organizacja prelekcji wraz z warsztatami terenowymi dla szkół i młodzieży niepełnosprawnej oraz opracowywanie ścieżek dydaktycznych. Wszystkie działania na stawach są realizowane we współpracy z ich właścicielami i dzierżawcami. Na bieżąco prowadzony jest również stały monitoring flory i fauny.

Mateusz Ledwoń