Zagrożenia przyrody stawów rybnych

Zaniechanie użytkowania
Stawy są zbiornikami utworzonymi przez człowieka i tylko dzięki niemu istnieją. Gdyby gospodarka rybacka nie była prowadzona, zarosłyby one całkowicie roślinnością. Zanikłby wtedy unikatowy ekosystem, niezbędny dla życia wielu zagrożonych gatunków ptaków. Należy pamiętać, że nad wodę przyciąga je nie tylko duża ilość odpowiednich środowisk, ale także obfitość pożywienia. Wiele z nich żywi się wodnymi bezkręgowcami i rybami.

Bieżące utrzymanie stawów
Zagrożeniem dla przyrody stawów jest także sposób gospodarowania. Ich przebudowa, pogłębianie, powiększanie lustra wody, wiążą się z likwidacją roślinności wynurzonej i płycizn, będących dla wielu gatunków ważnymi siedliskami. Z jednej strony tak należy prowadzić gospodarkę, aby stawy nie uległy całkowicie wypłyceniu, z drugiej jednak należy tak o nie dbać, by pozostawiać fragmenty trzcinowisk, płycizn, wyspy, kożuchy pływającej roślinności. Nagminne jest wykaszanie i wypalanie trzciny w okresie lęgowym. Niszczone są wówczas gniazda, w których już mogą znajdować się jaja lub pisklęta. Umiarkowane wykaszanie prowadzone po okresie lęgowym jest dla ptaków korzystne, ponieważ zwiększa różnorodność siedliskową. Ponadto wycinanie zarośli groblowych, powoduje zanik tych ważnych biotopów lęgowych.

Intensyfikacja produkcji oraz hodowla ryb roślinożernych
Przyczynami ustępowania w środowisku stawów rybnych roślinności szuwarowej, wodnej oraz wielu rzadkich roślin jest przede wszystkim intensyfikacja produkcji rybnej. Stosuje się wówczas wysokie zagęszczenia ryb, specjalne mieszanki paszowe, nawożenie związkami chemicznymi oraz koszenie roślinności. Duża ilość przekopujących dno stawu karpi, uniemożliwia rozwój roślin zakorzenionych w dnie. Wrogiem tej flory jest także hodowany amur, sprowadzony z Azji do Polski w latach 60. Wiązano z nim nadzieje w walce z nadmiernym zarastaniem wód, ponieważ gatunek ten żywi się roślinami. Aby przyrosnąć o jeden kilogram, dwuletni amur zjada w ciągu roku około 70 kg roślinności. Wraz z zanikiem szuwarów i płycizn, ustępują związane z nimi gatunki ptaków.


Umacnianie stawów skałą płonną
Coraz częściej powszechnym elementem krajobrazu stawów rybnych staje się skała płonna - odpad towarzyszący wydobyciu węgla. Problem ten dotyczy zachodniej części doliny górnej Wisły, gdzie funkcjonują kopalnie. W wyniku prowadzonych robót górniczych, następują deformacje terenu prowadzące do powstania niecek obniżeniowych, a w ślad za nimi przemieszczenia dna zbiorników. Uniemożliwia to normalne spuszczenie wody i pozyskanie ryb. Kopalnie w ramach usuwanych szkód górniczych, lokują w powstałych obniżeniach skałę płonną, przysypując ją mułem pobranym z dna stawu. Ponadto łupki kopalniane wykorzystywane są do umacniania grobli oraz dróg wzdłuż stawów. Poddane działaniu wody ze stawów lub deszczu, stają się źródłem emisji do środowiska siarczanów i chlorków. W konsekwencji prowadzi to do silnego zakwaszenia i zasolenia wód oraz gleb. Równocześnie do środowiska uwalniane są pierwiastki radioaktywne oraz metale ciężkie takie jak m.in.: cynk, molibden oraz selen.

Nadmierna eutrofizacja
Nadmierna eutrofizacja czyli zwiększenie ilości substancji odżywczych, powodowana przez napływ nawozów sztucznych z otaczających pól, łąk oraz przez zbyt duże nawożenie stawów, prowadzi do rozwoju glonów. Szczególnie groźne dla życia w stawie są sinice (pierwotne formy glonów), ponieważ wiele z nich wydziela toksyczne substancje. Dochodzi wówczas do skażenia wody i zaniku wielu form życia. Rośliny te rosnąc bujnie, zmniejszają także ilość światła docierającego do dna zbiornika. Przyczyną eutrofizacji może być również nadmierne zagęszczenie ryb, które prowadzi do wyginięcia zooplanktonu. Żywią się one niewielkimi glonami oraz sinicami zapobiegającymi ich nadmiernemu rozwojowi. Ponadto duże ilości tlenu są zużywane w procesach rozkładu substancji organicznych (resztki pasz, nawozy, szczątki roślinne i zwierzęce).

Gatunki rybożerne
Zwierzęta żywiące się głównie rybami takie jak: kormoran, czapla siwa, wydra, mogą w rybostanie stawów hodowlanych powodować straty. Gatunki te jeszcze w latach 70. były bardzo rzadkie z uwagi na ich nadmierny odstrzał oraz zanieczyszczenie wód substancjami chemicznymi. Zwierzęta te wybierają stawy hodowlane jako miejsce, gdzie mogą łatwo zdobywać pokarm. W ostatnich, kilkunastu latach szczególnie zwiększył swoją liczebność kormoran. W niektórych miejscach pojawiające się nagle i szybko żerujące stada tych ptaków, spowodowały znaczne straty w gospodarce rybackiej. Aktualnie kormoran nie jest chroniony na terenie stawów rybnych, uznanych za obręby hodowlane. Czapla siwa jest gatunkiem łownym i prawo pozwala polować na nią w okresie od 15 sierpnia do 21 grudnia. Wydra na obszarze stawów jest częściowo chroniona. Redukcja jej populacji może nastąpić wyłącznie po uzyskaniu pozwolenia wydanego przez wojewodę.

Ołowiane zagrożenie
Na większości stawów hodowlanych, od początku września do końca października myśliwi intensywnie polują na ptactwo wodne. W nabojach znajduje się śrut ołowiany, który po wystrzeleniu w 90% trafia do wody. W przybliżeniu daje to około 150 kg toksycznego pierwiastka na średnim wielkości kompleksie stawów w ciągu roku. Związek ten kumuluje się jednak z roku na rok. W takim środowisku przez 3-4 lata żyją karpie. Można przypuszczać, że na tych stawach, gdzie prowadzone są co roku intensywne polowania, stężenie ołowiu będzie podwyższone.

Mateusz Ledwoń