Kampania „Dość eksploatacji osadów z koryt rzek”

Ogólna informacja o projekcie

Wydobywanie kruszywa w dolinach rzecznych oraz bezpośrednio z koryt cieków powoduje występowanie znaczących zmian morfologicznych. Następstwem tych działań jest powstawanie zmian rzeźby terenu (hałdy nadkładu oraz wyrobiska poeksploatacyjne), zmian stosunków wodnych obszaru powodujące obniżenie zwierciadła wód podziemnych. Bezpośrednia eksploatacja kruszywa z cieków może powodować wzmożoną erozję wgłębną, co z kolei prowadzi do niszczenia urządzeń hydrotechnicznych, a w konsekwencji często do zjawisk powodziowych. Eksploatacja kruszyw może prowadzić ponadto do degradacji cennych przyrodniczo obszarów i niszczenia ekosystemów. Na obszarach poeksploatacyjnych konieczne jest prowadzenie kosztownych prac rekultywacyjnych z uwzględnieniem warunków naturalnych i wymaganych celów środowiskowych.

Obserwacje i badania symulacyjne wykazały że regulacja rzeki i pobór kruszywa z koryta degradują ekosystem rzeki i jej doliny. Jest to sprzeczne z obowiązującym europejskim prawem. Jednocześnie regulacja rzeki i pobór kruszywa prowadzony w ramach tak zwanego “utrzymania rzeki” (uzasadnianego potrzebami żeglugi i zapobiegania zatorom lodowym) powoduje szereg negatywnych skutków społecznych i ekonomicznych opisanych wyżej, w tym wzrost zagrożeń powodziowych.

Zgodnie z projektem Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015), wszystkie rzeki w Polsce, a zwłaszcza Wisła, powinny być strefami szczególnej ochrony przyrody wyłączone z wszelkich działań inwestycyjnych, w szczególności eksploatacji kruszywa z dna rzek.

Eksploatacja kruszywa z koryta rzek powoduje nie tylko dewastację środowiska wodnego, ale też niejednokrotnie niesie ze sobą poważne uciążliwości dla mieszkańców miejscowości na terenie których jest prowadzona. Najistotniejsze z nich, to hałas związany z wydobyciem i przeróbką kruszywa (praca kruszarek) oraz emisja i zniszczenie dróg związana z transportem. Kilka lat temu Towarzystwo na rzecz Ziemi na wniosek mieszkańców Gromca w gminie Libiąż prowadziło działania przeciwko znajdującej się tam żwirowni wydobywającej żwir z koryta Wisły. Działania zakończyły się sukcesem, jednak żwirownia przeniosła się do Broszkowic gm. Oświęcim, gdzie funkcjonuje z naruszeniem prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, prawa wodnego i in. W ostatnich dniach zdesperowani mieszkańcy, wobec bezczynności organów administracji, zwrócili się do nas o pomoc.

W analizy informacji prasowych wynika, że problemy związane z pozyskiwaniem kruszywa z koryt rzek nie są czymś wyjątkowym, a w dodatku w związku z rozwojem budownictwa ulegają nasileniu.

Towarzystwo na rzecz Ziemi zleciło ekspertyzę prawną przepisów związanych z wydobywaniem kruszywa z koryt rzek. Wynika z niej, że przepisy w tym zakresie są co najmniej dalekie od doskonałości. W związku z tym przygotowaliśmy propozycję zmian ustawowych, w szczególności prawa wodnego i prawa ochrony środowiska.

Agata Certa

Raport z monitoringu
Przegląd decyzji i prowadzonych postępowań administracyjnych związanych z poborem osadów z koryt rzek a sieć Natura 2000

Stan na dzień 21.11.2009

1. Przedmiot i zakres opracowania

Raport powstał w ramach Kampanii „Dość eksploatacji kruszywa z koryta Wisły” Towarzystwa na rzecz Ziemi z Oświęcimia.

Zakres raportu obejmuje eksploatację kamieni rzecznych, żwiru, piasku z koryta rzeki Wisły oraz jej dopływów. Analiza dotyczy pozwoleń wodnoprawnych na eksploatację osadów z koryt rzecznych z lat 2008-2009 w kontekście nakładania się miejsc poboru z obszarami Natura 2000.

W raporcie zestawiono dane uzyskane z Urzędów Marszałkowskich Województw: 1. Pomorskiego, 2. Kujawsko-Pomorskiego, 3. Mazowieckiego, 4. Świętokrzyskiego, 5. Podkarpackiego, 6. Małopolskiego, 7. Śląskiego, oraz Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej (RZGW) z 1. Gdańska, 2. Warszawy, 3. Krakowa, 4. Gliwic.

2. Analiza danych z urzędów marszałkowskich

2.1. Wzór wniosku o udostępnienie informacji publicznej

Wzór wniosku przesłanego do Urzędów Marszałkowskich Województw: 1. Pomorskiego, 2. Kujawsko-Pomorskiego, 3. Mazowieckiego, 4. Świętokrzyskiego, 5. Podkarpackiego, 6. Małopolskiego, 7. Śląskiego z dniem 12.08.2009r. został umieszczony poniżej:

WNIOSEK O UDOSTĘPNIENIE INFORMACJI PUBLICZNEJ

Na podstawie art. 10 ust. 1, art. 14 ust. 1 w zw. z art. 3, art. 4 ust. 1 oraz art. 6 pkt 3 lit. b, d, f oraz pkt 5 lit. a, b, d ustawy z dnia 06.09.2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. nr 112, poz. 1198 ze zm.) zwracamy się z prośbą o udostępnienie w formie papierowej lub elektronicznej poniższych informacji.

a) Listy wniosków o wydanie pozwolenia wodnoprawnego na pobór (eksploatację) kruszywa z koryt rzek, które wpłynęły do Was w latach 2008-9 (z podaniem której rzeki i jakiego kilometrażu dotyczył wniosek) i listy wydanych w związku z tym decyzji.

b) Listy przedłożonych przez podmioty składające ww. wnioski decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację ww. przedsięwzięcia.

Odpowiedzi na w/w. wniosek zostały zestawione w poniższych tabelach.

Objaśnienie do tabel:

* Lokalizacja – ustalona na podstawie kilometrażu:

Danych Urzędów Marszałkowskich,
http://www.krakow.rzgw.gov.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=79&Itemid=125,
http://www.wisla.turystyka.pl/locja.htm.

** Pozwolenie wodnoprawne – informacje dotyczące procedury wydawania decyzji ustalono na podstawie danych przesłanych przez urzędy marszałkowskie jako odpowiedź na wniosek o udostępnienie informacji publicznej oraz na podstawie rozmów telefonicznych.

*** Pobór i Natura 2000 – relacje: „brak konfliktu” lub „konflikt z obszarem Natura 2000” ustalono na podstawie danych Ministerstwa Środowiska ze strony internetowej www.mos.gov.pl oraz serwisu www.mapy.google.pl.

Skróty:

RDOŚ – Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska
RZGW – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej
OOŚ – procedura oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko
LB – lewy brzeg rzeki
PB – prawy brzeg rzeki

2.2. Województwo Pomorskie

W okresie 2008-2009 do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego złożono sześć wniosków o wydanie pozwolenia wodnoprawnego na pobór osadów, w tym pięć wniosków dotyczących rzeki Wisły i jeden wniosek dot. rzeki Martwa Wisła. We wszystkich pięciu przypadkach na Wiśle miejsca poboru materiałów dennych znajdują się na obszarach Natura 2000.

W Urzędzie Marszałkowskim Województwa Pomorskiego stosuje się zasadę według której samo wydobycie materiałów z rzeki nie ma wpływu na obszary Natura 2000, natomiast wpływ może mieć składowanie kruszywa w międzywale. Kierując się tym przekonaniem Urząd Marszałkowski uwzględnił procedurę oceny oddziaływania na środowisko w przypadku trzech wniosków. Na dzień 04.11.2009 r. żaden raport nie jest przekazany do społecznych konsultacji.

2.3. Województwo Kujawsko-Pomorskie

W okresie 2008-2009 do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego złożono sześć wniosków o wydanie pozwolenia wodnoprawnego na pobór osadów z rzeki Wisły. Wszystkie wnioski dotyczą eksploatacji na obszarach Natura 2000.

Decyzje zostały podjęte w pięciu przypadkach. W żadnym z nich nie była przeprowadzona procedura OOŚ. Wpływ na środowisko był rozważany, ale nie znaleziono podstaw do zastosowania w/w. procedury. W jednym przypadku (I.M. Wójcik) sprawa dot. wydania pozwolenia wodnoprawnego na pobór osadów z Wisły jest w toku. Urząd Marszałkowski wydał postanowienie o konieczności uzyskania opinii Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Na możliwość zakłócenia programu restytucji ryb łososiowatych (prowadzonego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi) zwróciło uwagę środowisko rybackie. Na dzień 04.11.2009 r. raport nie został przekazany do społecznych konsultacji.

2.4. Województwo Mazowieckie

W okresie 2008-2009 do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego złożono siedemnaście wniosków o wydanie pozwolenia wodnoprawnego na pobór osadów z rzek, w tym dziesięć wniosków dotyczących Wisły i siedem wniosków dot. Bugu.

W trzech przypadkach wnioski zostały pozostawione bez rozpatrzenia. Osiem wniosków, dla których decyzje zostały wydane w 2008 roku, nie było rozpatrywanych pod kątem potencjalnego wpływu na obszary Natura 2000. W jednym przypadku (Przedsiębiorstwo „Tam-Bud”) wydano pozwolenie wodnoprawne na pobór materiałów dennych z rzeki w obszarze Natura 2000. Decyzja była rozpatrywana pod kątem wpływu na środowisko. Została wydana po zaopiniowaniu przez RZGW, które przekazało instrukcję do usuwania rumowiska z lokalizacji w tzw. cofce Zbiornika Włocławskiego. W pięciu przypadkach postępowanie jest w toku. Ze względu na fakt, że są to przypadki, gdy planowana eksploatacja osadów ma przebiegać na obszarze Natura 2000, postępowanie uwzględnia potencjalny wpływ na środowisko. Dnia 04.11.2009 roku wydano obwieszczenie o przekazaniu raportu OOŚ do wniosku firmy Krusztrans do społecznych konsultacji.

Utajnienie wnioskodawcy w dwóch przypadkach zostało podyktowane tym, że podmiot jest osobą fizyczną nie prowadzącą działalności gospodarczej.

2.5. Województwo Świętokrzyskie

W okresie 2008-2009 do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego złożono sześć wniosków o wydanie pozwolenia wodnoprawnego na pobór osadów z rzeki Wisły. W czterech przypadkach pobór ma miejsce na obszarach Natura 2000, w tym w trzech przypadkach są to potencjalne SOO wskazane w piśmie z dnia 26.05.2009 roku przez Ministerstwo Środowiska jako obszary do konsultacji, podlegające procedurze OOŚ jak zatwierdzone obszary Natura 2000.

Decyzja o pozwoleniu wodnoprawnym dla jednego wniosku z roku 2008 została wydana bez uwzględniania potencjalnego wpływu na obszar Natura 2000. Także kolejne wnioski nie były poddawane analizie z rozważeniem wpływu na środowisko. W przypadku wniosku dla którego wydano pozwolenie wodnoprawne na pobór kruszywa w dniu 24.07.2009 jest obecnie prowadzone postępowanie wyjaśniające zaniedbanie polegające na nieuwzględnieniu potencjalnego wpływu przedsięwzięcia na obszar Natura 2000. Ostatni wniosek z dnia 15.07.2009 roku jest rozpatrywany zgodnie z obowiązującymi wytycznymi prawa.

2.6. Województwo Podkarpackie

W okresie 2008-2009 do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego złożono osiem wniosków o wydanie pozwolenia wodnoprawnego na pobór osadów z rzek, w tym trzy wnioski dotyczące Wisły, dwa wnioski dot. Sanu, dwa wnioski dot. Wisłoki, oraz jeden wniosek dot. Wisłoka.

Decyzja o pozwoleniu wodnoprawnym na wniosek Zakładu Eksploatacji Kruszywa Kubik-Stelnik w Zadusznikach została unieważniona przez Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, a sprawa przeniesiona do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego.

We wszystkich pozostałych siedmiu przypadkach planowany pobór osadów ma miejsce na terenie potencjalnych obszarów Natura 2000 wskazanych w piśmie z dnia 26.05.2009 roku przez Ministerstwo Środowiska jako obszary do konsultacji, podlegające procedurze OOŚ jak zatwierdzone obszary Natura 2000.

Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Urząd wszystkie przypadki są konsultowane z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Na dzień 04.11.2009 r. żaden raport nie jest przedmiotem konsultacji społecznych.

2.7. Województwo Małopolskie

W okresie 2008-2009 do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego złożono łącznie dwadzieścia jeden wniosków o wydanie pozwolenia wodnoprawnego na pobór osadów z rzek, w tym jedenaście wniosków dotyczących Wisły, dwa wnioski dot. Dunajca, dwa wnioski dot. Popradu, oraz po jednym wniosku dot. rzek: Soła, Skawa, Szczawnik, Nawojowska (Kamienica), Ostoja i Krzczonówka.

W dziewięciu przypadkach pobór ma miejsce na obszarach Natura 2000, w tym w trzech przypadkach są to potencjalne SOO wskazane w piśmie z dnia 26.05.2009 roku przez Ministerstwo Środowiska jako obszary do konsultacji, podlegające procedurze OOŚ jak zatwierdzone obszary Natura 2000. W czterech przypadkach miejsca eksploatacji osadów znajdują się w pewnym sąsiedztwie obszarów Natura 2000.

Wnioski, dla których decyzje zostały wydane do roku 2008, nie były przedmiotem konsultacji w ramach procedury oceny oddziaływania na środowisko. W 2009 roku wydano dwie decyzje o pozwoleniu wodnoprawnym dla poboru kruszywa z rzek na obszarach Natura 2000 bez przeprowadzenia analizy potencjalnego wpływu tych przedsięwzięć na środowisko: w przypadku wniosku Gminy Stary Sącz na eksploatację materiałów dennych z rzeki Poprad, oraz w przypadku Gminy Nawojowa na eksploatację osadów z rzeki Nawojowska. W jednym przypadku – wniosku Wójta Gminy Osiek na wydobycie kruszywa z rzeki Soły – postępowanie w sprawie wydania pozwolenia wodnoprawnego zostało zawieszone w związku z koniecznością sporządzenia raportu w procedurze OOŚ. Na dzień 04.11.2009 r. raport ten nie został przekazany do społecznych konsultacji.

2.8. Województwo Śląskie

Odpowiedź Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego na wysłany wniosek (znak pisma: OS.WS.0724/94/09, OS.WS.KW-00325/09) nie przyniosła danych do przedmiotowej analizy.

2.9. Wnioski z analizy danych z urzędów marszałkowskich

We wszystkich badanych urzędach marszałkowskich pozwolenia wodnoprawne na wydobywanie osadów z rzek były wydawane bez rozpatrywania potencjalnego wpływu na obszary Natura 2000 do listopada 2008 roku. Sprzyjała temu nieuregulowana kwestia statusu i zasad postępowania wobec obszarów Natura 2000 w Polsce. Ustawa z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska, oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 nr 199 poz. 1227) art. 96 wprowadziła obowiązek rozważenia, czy każde przedsięwzięcie zlokalizowane wewnątrz lub w sąsiedztwie obszarów Natura 2000 może potencjalnie znacząco oddziaływać na ten obszar. Z dniem wejścia w życie ustawy 15 listopada 2008 roku większość urzędów marszałkowskich zrewidowała podejście do kwestii przeprowadzania procedury oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ). Przeważa interpretacja, według której w przypadkach nakładania się lub bliskiego sąsiedztwa miejsc poboru osadów z rzek z obszarami Natura 2000 urzędy marszałkowskie zobowiązują wnioskodawcę do uzyskania opinii Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska RDOŚ i dołączenia jej do wniosku o wydanie pozwolenia wodnoprawnego. W Urzędzie Marszałkowskim Województwa Kujawsko-Pomorskiego rozważenie wpływu na środowisko eksploatacji osadów z rzek jest przedmiotem każdorazowej analizy, która może, ale nie musi prowadzić do nałożenia obowiązku zastosowania procedury oceny oddziaływania na środowisko. W przypadku Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego otrzymano informację, że decyzja o zakwalifikowaniu danego przedsięwzięcia do przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania na środowisko jest podyktowana nie samą eksploatacją kruszywa z rzeki, ale tym czy planowane jest składowanie na obszarze Natura 2000. Istnieją przypadki, w których nie przeprowadzono wyznaczonej prawnie procedury wydawania pozwoleń wodnoprawnych (woj. małopolskie, woj. świętokrzyskie).

Podczas telefonicznej weryfikacji przesłanych wcześniej danych napotkano na trudności związane z uzyskaniem informacji dotyczących postępowań względem eksploatacji osadów z rzek w obszarach Natura 2000.

3. Analiza danych z regionalnych zarządów gospodarki wodnej

3.1. Wzór wniosku o udostępnienie informacji publicznej

Wzór wniosku przesłanego do Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej w: 1. Gdańska, 2. Warszawy, 3. Krakowa, 4. Gliwic z dniem 12.08.2009r. umieszczony został poniżej:

WNIOSEK O UDOSTĘPNIENIE INFORMACJI PUBLICZNEJ

a) Listy wniosków o wydanie pozwolenia wodnoprawnego na pobór (eksploatację) kruszywa z koryt rzek, które wpłynęły do Was celem zaopiniowania w latach 2008-9 (z podaniem której rzeki i jakiego kilometrażu dotyczył wniosek).

b) Listy wniosków dot. zwolnień z zakazów wynikających z art. 82 ust. 2 prawa wodnego, które wpłynęły do Was w latach 2008-9 i listy wydanych w związku z tym decyzji (z podaniem której rzeki i jakiego kilometrażu dotyczył wniosek).

3.2. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku przekazał dane dotyczące 25 wniosków.

3.3. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie

Z uwagi na żądanie opłaty za przekazanie danych przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej z siedzibą w Warszawie początkowo nie podjęto odpowiedzi. Po uiszczeniu opłaty, do dnia 24.11.2009r. nie otrzymano odpowiedzi.

3.4. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie przekazał dane dotyczące 10 wniosków.

3.5. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach

Odpowiedź Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach na wysłany wniosek nie przyniosła danych do przedmiotowej analizy.

3.6. Wnioski z analizy danych z regionalnych zarządów gospodarki wodnej

Dwie otrzymane z pośród czterech oczekiwanych odpowiedzi nie zawierają listy wniosków dot. zwolnień z zakazów wynikających z art. 82 ust. 2 prawa wodnego, które wpłynęły w latach 2008-9 i listy wydanych w związku z tym decyzji. Dane przekazane przez regionalne zarządy gospodarki wodnej nie uwzględniają także kilometrażu potencjalnych miejsc eksploatacji osadów z rzek. W jednym przypadku pojawił się błąd związany z zaklasyfikowaniem miejscowości do nieodpowiedniego województwa.

Różnice, które pojawiły się pomiędzy wykazami z regionalnych zarządów gospodarki wodnej a wykazami z urzędów marszałkowskich o pozwolenia wodnoprawne spowodowane są m.in. nieuwzględnianiem przez niektóre urzędy marszałkowskie wniosków nie spełniających wymogów formalnych. Są też sytuacje, kiedy wnioskodawcy kontaktują się w pierwszej kolejności z RZGW, po czym rezygnują ze składania wniosku w odpowiednim urzędzie marszałkowskim.

MATERIAŁY Z KONFERENCJI

Prezentacje:

Eksploatacja osadów z koryt rzek

Broszura do pobrania w formacie PDF

Propozycje i uwagi do projektu zmiany prawa wodnego

W związku z toczącymi się pracami nad projektem nowelizacji prawa wodnego Towarzystwo na rzecz Ziemi przedstawia następujące uwagi i wnioski:

I. W art. 124. pkt. 3 prawa wodnego (PW) postulujemy skreślenie wyrazów: „wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów”.

Regulację art. 124 pkt 3 PW uznać należy za wadliwą, postulujemy wyeliminowanie tego unormowania z obrotu prawnego.

Po pierwsze, wyłączenie obowiązku uzyskania pozwolenia wodnoprawnego w sytuacji, gdy pobór kruszywa odbywa się w związku z utrzymywaniem wód, szlaków wodnych i remontem urządzeń wodnych „wyjmuje” tego rodzaju działalność spod reżimu decyzyjnego, pozostawiając ją całkowicie poza ramami jakiejkolwiek kontroli co do ilości wydobywanego materiału, a nade wszystko jego skutków na stosunki wodne. Posiadane przez Towarzystwo ekspertyzy dowodzą niezwykle destrukcyjnego wpływu poboru kruszywa z koryta Wisły na środowisko.

Po drugie, w obowiązujących przepisach PW brakuje regulacji, określającej przesłanki, które decydują o uznaniu działalności związanej z poborem kruszywa z wód za pozostającą w związku z utrzymywaniem wód, szlaków wodnych i remontem urządzeń wodnych. Tym samym, stwarza to szerokie pole dla nadużyć organów administracji, tym bardziej, że pobór kruszywa w dobie ekspansji przemysłu budowlanego jest działalnością niezmiernie dochodową.

Po trzecie, praktyka stosowana przez Regionalnych Dyrektorów Zarządów Gospodarki Wodnej w całej Polsce wskazuje na to, że umowy użytkowania gruntów pokrytych wodami w celu wydobywania kruszywa z tych wód, zawierane są wyłącznie z podmiotami, które legitymują się pozwoleniem wodnoprawnym na szczególne korzystanie z wód, tj. na pobór materiału z wód. Praktyka wskazywałaby zatem, że regulacja art. 124 pkt 3 PW jest martwa, co dodatkowo potwierdza fakt wadliwości tego unormowania i jego nieprzydatność w praktyce obrotu.

II. W art. 20 ust. 8 pkt. 3 PW skreślić wyrazy „wydobywaniem kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów lub”.

Zgodnie z obecnym brzmieniem ustawy grunty pokryte wodami, stanowiące własność Skarbu Państwa, niezbędne do prowadzenia przedsięwzięć związanych z wydobywaniem kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów z wody oddaje się w użytkowanie za opłatą roczną (z pewnymi wyjątkami, wynikającymi z ust. 3 art. 20 PW). Wysokość opłaty rocznej za oddanie w użytkowanie gruntów, o których mowa w ust. 1, ustala się proporcjonalnie do okresu prowadzenia działalności określonego w pozwoleniu wodnoprawnym, jeżeli jest on krótszy niż jeden rok lub dotyczy realizacji przedsięwzięć polegających na poborze kruszywa z wód. Rada Ministrów określiła w drodze rozporządzenia z dnia 18 stycznia 2006 r., na podstawie delegacji, wynikającej z ust. 8 art. 20 PW, wysokość opłat rocznych za oddanie w użytkowanie gruntów pokrytych wodami (Dz. u nr 13, poz. 90). Zgodnie z § 2 pkt 3 tego rozporządzenia opłata roczna za użytkowanie 1 m2 gruntu niezbędnego do prowadzenia działalności związanej z wydobywaniem piasku, żwiru, kamienia i innych materiałów wynosi 31 groszy. Wysokość opłaty rocznej za użytkowanie gruntów pokrytych wodami ustala się jako iloczyn stawki opłaty rocznej, o której mowa w § 2, i powierzchni użytkowanych gruntów wyrażonej w m2, w zaokrągleniu do 1 m2 (§ 3 rozporządzenia). Opłaty, o których mowa w ust. 1, z zastrzeżeniem ust. 10, stanowią dochód budżetu państwa. Regulacja w zakresie opłat za pobór kruszywa budzi głębokie wątpliwości, po pierwsze z punktu widzenia zgodności tej regulacji z wymogami Konstytucji, a ponadto - w zakresie wysokości tych opłat.

Za modelowe w zakresie realizacji obowiązku uiszczania opłat za korzystanie ze środowiska uznać należy Uregulowania ustawy Prawo Ochrony Środowiska. Pobór kruszywa z wód, już w treści art. 20 ust. 1 PW, definiowany jest jako przedsięwzięcie, a więc w konsekwencji – jest to działalność która wiąże się z ingerencją w środowisko. Jako taka zatem, powinna podlegać wymiernej opłacie. Negatywnie zatem należy ocenić „szczątkową” regulację w tym zakresie, zawartą w treści art. 20 PW i cytowanym wyżej rozporządzeniu Rady Ministrów z 18 stycznia 2006 r. Wymogi konstytucyjnej zasady proporcjonalności w połączeniu z zasadą jasności i pewności prawa oraz określenia podatków i ciężarów publicznych w ustawie zakładają, aby regulacja dotycząca opłat, znajdowała się w całości w akcie prawnym rangi ustawowej. W szczególności z ustawy powinna wynikać górna wysokość opłat. Akty rangi podstawowej mogą jedynie doprecyzowywać zasady ustalania tych opłat oraz wprowadzać kryteria, w oparciu o które wyliczane są opłaty. Już w tym zakresie regulację PW w zakresie opłat z tytułu użytkowania gruntów pokrytych wodami uznać należy za wadliwą. Niezależnie od tego jednak, postulować należy włączenie opłat z tytułu poboru kruszywa z wód, jako formy szczególnego korzystania z wód, w system opłat za korzystanie ze środowiska uregulowanych zasadniczo w ustawie POŚ.

Propozycje zmian w tym zakresie:

w art. 274 ust. 1 ustawy POŚ po treści pkt 2 skreślić kropkę i wstawić w to miejsce przecinek a następnie pkt 3) w brzmieniu „ilości pobranego kamienia, żwiru, piasku i innego materiału z wód.”;
w art. 278 ust. 1 ustawy POŚ po pkt 2 dodać pkt 2a) w brzmieniu „informacji o ilości pobranego kamienia, żwiru, piasku i innego materiału z wód;”;
w art. 290 ust. 1 ustawy POŚ skreślić kropkę po pkt. 8 i wstawić w to miejsce średnik oraz dodać pkt 9 w brzmieniu „0,92 zł za 1 Mg pobranego kamienia, żwiru piasku lub innego materiału z wód”, (kwota zgodna z załącznikiem do ustawy Prawo geologiczne i górnicze określającym granice stawek opłat eksploatacyjnych dla poszczególnych rodzajów kopalin),
w art. 290 ust. 2 pkt 2 ustawy POŚ - skreślić kropkę po lit. f) i wstawić w to miejsce przecinek oraz dodać literę g) w brzmieniu „ilości i jakości kamienia, żwiru, piasku i innego materiału pobranego z wód.”,
w ust. 3 art. 290 ustawy POŚ w pkt 1 po słowach „… oraz koszt uzyskania wód z tych zasobów” dodać „ koszt wydobycia kamienia, żwiru, piasku i innych materiałów z wód,”,
w art. 292 pkt 2 ustawy POŚ – po słowach „…pobór wód” dodać przecinek i słowa „pobór kamieni, żwiru, piasku i innych materiałów z wód”,
art. 298 ust. 1 pkt 3 ustawy POŚ skreślić średnik na końcu tego przepisu i dodać „a także ilości pobranego kamienia, żwiru, piasku lub innego materiału z wód, określonych w pozwoleniu wodnoprawnym;”,
art. 307 ust. 1 ustawy POŚ - dodać na końcu zdanie „Przepis ten stosuje się odpowiednio w zakresie poboru kamienia, żwiru, piasku i innego materiału z wód.”,
art. 309 ust. 1 pkt 2 ustawy POŚ – skreśla się na końcu kropkę i dodaje „oraz kamienia, żwiru, piasku lub innego materiału z wód”.

III. W art. 128 ust. 1 dodać pkt. 1b w brzmieniu: „maksymalnej ilości wydobywanego z wód powierzchniowych kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów;” i pkt 9c) w brzmieniu: „sposób i zakres prowadzenia pomiarów ilości i jakości wydobywanego z wód powierzchniowych kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów;”

W związku ze zmianami w zakresie objęcia systemem opłat środowiskowych opłat za pobór kruszywa, odpowiednim nowelizacjom powinna ulec ustawa PW, w zakresie pozwoleń wodnoprawnych. W szczególności chodzi o art. 128 ust. 1 PW w zakresie nałożenia na organ wydający pozwolenie wodnoprawne obowiązku określenia maksymalnych ilości materiału, jaki może być pobrany oraz wymogów sprawozdawczych na beneficjenta pozwolenia (dokonywania pomiarów ilości pobranego materiału i jego dokumentacji).

IV. W art. 127 wnosimy o skreślenie ust. 8: w brzmieniu W postępowaniu o wydanie pozwolenia wodnoprawnego nie stosuje się przepisów art. 31 Kodeksu postępowania administracyjnego.

Przepis ten wprowadza niezrozumiały w demokratycznym państwie prawnym zakaz informowania przez organ administracji organizacji społecznych o toczących się postępowaniach administracyjnych, nawet jeśli uważa, że organizacja może być zainteresowana udziałem w postępowaniu i przemawia za tym interes społeczny oraz uniemożliwia udział organizacji w postępowaniach na prawach strony. Prowadzi to w praktyce do szkodliwej społecznie sytuacji, w której organizacje społeczne dowiadują się o przeprowadzonym postępowaniu dopiero po wydaniu decyzji i, jeśli mają do nich zastrzeżenia, podejmują działa w celu stwierdzenia ich nieważności. Tymczasem, gdyby zostały poinformowane o toczącym się postępowaniu, mogłyby przedstawić organowi swoje stanowisko, które mogłoby zostać uwzględnione w toku postępowania administracyjnego.

Ponadto w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko postulujemy dodanie w § 3 pkt 40a w brzmieniu: „pobór kamienia, żwiru, piasku i innych materiałów ze śródlądowych wód powierzchniowych”.

Na gruncie obowiązujących przepisów pobór kruszywa jako rodzaj przedsięwzięcia nie jest kwalifikowany jako przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko (grupa I przedsięwzięć wymagających zawsze przeprowadzenia postępowania w przedmiocie ocen oddziaływania na środowisko), jak również – jako przedsięwzięcie mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, co do którego obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko może być stwierdzony w drodze postanowienia w drodze selekcji indywidualnej (grupa II przedsięwzięć). O klasyfikacji do jednej z tych grup przedsięwzięć decyduje bowiem brzmienie rozporządzenia Rady Ministrów z 9 listopada 2004 r. w sprawie określenie rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. nr 257, poz. 2573 ze zm.). Należy więc postulować jego modyfikację w taki sposób, aby pobór kruszywa – ex definitione – nie podlegał wyłączeniu od procedury ocen oddziaływania na środowisko.